Het zijn “stressy times” voor iedereen tegenwoordig: hoge werkdruk, financiële onzekerheid, veranderende maatschappij, etc. Het levert ons allemaal stress op en chronische stress leidt vaak tot psychologische klachten en mogelijks zelfs tot depressie en angststoornissen (zie vorige blog). Stress leidt ook tot hartklachten (wat vaak een symptoom is bij depressie en angst trouwens). Het is ook reeds langer geweten dat chronische stress geassocieerd is met een hoger risico op hartaandoeningen (1,2). Wat we niet weten is de precieze link tussen stress en het ontstaan van een hartaandoening. Ik zou misschien beter zeggen: dat wisten we niet!

Stress beïnvloedt activiteit amygdala

Onderzoeker Tawakol en zijn collega’s gingen namelijk op zoek naar de manier waarop stress het lichaam doet veranderen (3). Gezien het vage concept stress moeilijk te meten is, zijn ze vertrokken van personen die lijden aan PTSS (post traumatische stress stoornis), een psychiatrische aandoening die je kan oplopen na het ervaren van een trauma en waarbij je langdurige stress (zelfs als het trauma voorbij is) blijft ervaren. Vervolgens hebben ze onderzocht of de aanwezigheid van stress een effect heeft op de activiteit van de amygdala. De amygdala is een klein hersencentrum dat behoort tot het “oerbrein” van de mens en speelt een cruciale rol in het regelen van emoties. Het was dus niet verrassend dat zij hier een sterke associatie vonden: hoe hoger de stress, hoe meer gestoorde activiteit in de amygdala. Volledig in de verwachting dus en geen groot nieuws.

Missing link stress en hartaandoeningen

Amygdala beïnvloedt vorming van atherosclerose

Wat hun onderzoek wel bijzonder maakt is  dat ze in een andere studie (3) de impact van de activiteit van de amygdala zijn gaan bekijken op gekende risicofactoren voor hartaandoeningen. De amygdala beïnvloedt namelijk allerlei organen in het lichaam. Dat maakt deel uit van de zogenaamde fight-or-flight respons. De amygdala stimuleert onder andere het beenmerg en verhoogt daarbij de celproliferatie (het doen ontstaan van nieuwe cellen: stress doet leven!), versnelt de immuunsysteem respons en verhoogt daarbij de aanmaak van plaques in de bloedvaten, wat artsen atherosclerose noemen. En het is dat fenomeen van atherosclerose dat dan weer voorspellend is voor hartaandoeningen.

Dan is het rijtje klaar natuurlijk. A (stress) is gerelateerd aan B (veranderingen amygdala activiteit). B beïnvloedt het ontstaan van C (atherosclerose) en C voorspelt het voorkomen van hartaandoeningen. We hebben dus meer en meer aanwijzingen dat er een belangrijk mechanisme is gevonden waardoor het ontstaan of verergeren van hartaandoeningen verklaart kan worden door stress. Natuurlijk blijven andere risicofactoren belangrijk, zoals bijvoorbeeld leeftijd, roken en een familiale voorgeschiedenis van hartaandoeningen. Daar is in deze studies ook voor gecorrigeerd trouwens (1).

Figuur uit “Relation between resting amygdalar activity and cardiovascular events: a longitudinal and cohort study.” The Lancet 2017 (3). Deze figuur toont met gekleurde pijlen de associatie tussen de activiteit van de amygdala met beenmergactiviteit en arteriële ontsteking (leidt tot atherosclerose) en de associatie van arteriële ontsteking met hartaandoeningen. De dunne pijlen zijn associaties die niet rechtstreeks onderzocht zijn maar zijn af te leiden uit de vorige associaties.

Missing link stress en hartaandoeningen

Stress verminderen mogelijks preventief bij hartaandoeningen

Hoewel er al langer aanwijzingen waren dat stress tot meer overlijdens leidt door hartaandoeningen, hebben we nu een goede wetenschappelijke basis om te verklaren op welke wijze dit dan kan plaatsvinden. Deze “missing link” is nu dus beschreven en kan leiden tot nieuwe behandeling bij risicopersonen en als preventie bij mensen die reeds een hartaandoening hebben gehad. Een eerste studie hieromtrent heeft reeds plaatsgevonden (4) waarbij het aanleren van vaardigheden die de stress doen verminderen, in combinatie met een hart revalidatie programma, tot 50% beter resultaat opleverde dan wanneer alleen het hart revalidatie programma werd aangeboden.

Missing link stress en hartaandoeningen

Figuur uit “Relation between resting amygdalar activity and cardiovascular events: a longitudinal and cohort study.” The Lancet 2017 (3). De figuur representeert de verschillende lichaamscomponenten (brein, beenmerg, bloedvaten) voor die direct en indirect een invloed hebben het voorkomen van cardiovasculaire problemen.

Beschouwing

Meer aandacht voor de hoge mate van individuele chronische stress in deze maatschappij is dus niet alleen een kwestie van voorkomen van psychiatrische aandoeningen, maar kan ook preventief werken voor hartaandoeningen. Levens kunnen dus gered worden als we meer aandacht hebben voor de link tussen lichaam en geest. Laten we daar even bij stilstaan in deze ‘stressy times”.

Referenties

  1. Nabi H, Kivimaki M, Batty GD, et al. Increased risk of coronary heart disease among individuals reporting adverse impact of stress on their health: the Whitehall II prospective cohort study. Eur Heart J 2013; 34: 2697–705.
  2. Rosengren A, Hawken S, Ounpuu S, et al. Association of psychosocial risk factors with risk of acute myocardial infarction in 11 119 cases and 13 648 controls from 52 countries (the INTERHEART study): case-control study. Lancet 2004; 364: 953–62.
  3. Ahmed Tawakol*, Amorina Ishai*, Richard AP Takx, Amparo L Figueroa, Abdelrahman Ali, Yannick Kaiser, Quynh A Truong, Chloe JE Solomon, Claudia Calcagno, Venkatesh Mani, Cheuk Y Tang, Willem JM Mulder, James W Murrough, Udo Hoffmann, Matthias Nahrendorf, Lisa M Shin, Zahi A Fayad†, Roger K Pitman†. Relation between resting amygdalar activity and cardiovascular events: a longitudinal and cohort study. The lancet 2017 http://dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(16)31714-7
  4. Blumenthal JA, Sherwood A, Smith PJ, et al. Enhancing cardiac rehabilitation with stress management training: a randomized, clinical efficacy trial. Circulation 2016; 133: 1341–50.